Bij Het Utrechts Archief (HUA) aan de Numankade in Utrecht staat het archief van Kerk en
Vrede tot het jaar 2000, ruim 20 meter in totaal. In 1986 droeg Kerk en Vrede het archief
over de periode 1924 tot 1982 over en in 2010 het archief van 1983 tot 2000. De twee
archieven zijn samengevoegd, geordend en beschreven en er is nog materiaal aan
toegevoegd tot ongeveer 2012.

In de inventaris (https://hetutrechtsarchief.nl, zoekterm:
‘vereniging Kerk en Vrede’ en dan klikken op het icoontje van de inventaris) valt te lezen wat
er zoal te vinden is in het archief. Ook de publicaties van Kerk en Vrede zijn erin
opgenomen.

In de bibliotheek van HUA zijn ook boeken van enkele centrale figuren van Kerk
en Vrede opgenomen.

Wie het archief wil raadplegen, is welkom aan de Numankade en kan
op de website van HUA vinden hoe dat werkt. Op een klein aantal stukken (betreffende de
begeleiding van gewetensbezwaarden militaire dienst) zit een beperking in de openbaarheid,
dat wil zeggen dat toestemming van het bestuur van Kerk en Vrede nodig is om deze
stukken te mogen bekijken.

20 meter aan archiefdozen lijkt veel, maar voor een organisatie die in 1924 is opgericht, is
dat niet zo gek. Het had bovendien heel veel meer moeten zijn. Aan het begin van de oorlog
vernietigde de secretaris van Kerk en Vrede uit veiligheidsoverwegingen het bestuursarchief
en de ledenlijsten. Bestuursstukken, verslagen van andere bijeenkomsten en
correspondentie van vóór 1945 ontbreken dan ook. Wel zijn, waarschijnlijk doordat na de
oorlog leden hun persoonlijke archieven afstonden aan Kerk en Vrede, verschillende
verspreide stukken uit die periode bewaard gebleven, zoals rondzendbrieven die het bestuur
tijdens de oorlog op grote schaal verspreidde nadat het blad door de bezetter verboden was
en de vereniging geliquideerd. Bovendien zijn alle jaargangen van het blad vanaf de
oprichting bewaard gebleven. Daarnaast is veel terug te vinden in de archieven van
belangrijke leden van Kerk en Vrede, zoals in het archief van ds. J.B.Th.Hugenholtz
(bewaard bij het Instituut voor Sociale Geschiedenis in Amsterdam), die vanaf de oprichting
tot 1946 secretaris was.

Een bijzondere gebeurtenis deed zich in 2009 voor. Toen droeg de archivaris van de PKN
een aantal archiefmappen over die zij kreeg van het Nationaal Archief, dat ze vanuit Moskou
ontvangen had. In de oorlog nam de bezetter de stukken mee naar Berlijn en na de oorlog
nam het Russische leger deze gestolen archieven vervolgens mee naar Moskou. Het betrof
stukken van de afdeling Den Haag van Kerk en Vrede, één van de, destijds vele, plaatselijke
afdelingen. De in het Russisch gestelde teksten die in Moskou aan het archief zijn
toegevoegd (waarschijnlijk korte beschrijvingen van de inhoud) zijn als curiositeit in het
archief behouden.

Greetje Witte-Rang